6 Ay Çalışan İşçinin İzin Hakkı Var mı? “Bir Yıl Bariyeri” Adil mi, Yoksa Köhnemiş Bir Alışkanlık mı?
Açık konuşalım: Altı ay aynı işyerinde ter döken birinin “yıllık izin”e hak kazanmaması, hem akla hem de iş sağlığına ters. “Önce bir yıl dolsun, sonra bakarız” yaklaşımı, çalışanı dinlenme hakkından mahrum bırakmanın cilalı bir yolu değil mi? Türkiye’de 4857 sayılı İş Kanunu’nun soğuk metni böyle söylüyor olabilir ama biz hâlâ 2003’ün ezberini mi savunacağız, yoksa bugünün çalışma hayatına yakışan bir standardı mı?
Hukuki Çerçeve: “Bir Yıl” Masası Neden Bu Kadar Yüksek?
İş Kanunu’nun 53. maddesi çok net: İşe başladığın günden (deneme süresi dahil) itibaren aynı işyerinde en az 1 yıl çalıştıysan yıllık ücretli izne hak kazanırsın. Altı ay değil, on ay değil; bir yıl. Bu haktan feragat de edemezsin. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Bu “bir yıl” şartı, dinlenmenin evrensel bir hak olduğunu söyleyen Anayasa’nın ruhuyla çatışmıyor mu? Hele ki iş güvencesinin düşük, işten ayrılmaların sık olduğu bir piyasada, yıl dolmadan iş değiştiren yüz binlerce çalışanın “tatilini” fiilen sıfırlaması ne kadar makul? Provokatif soru: Çalışanı bir yıla kadar “hiç tatilsiz” bırakan sistem, verimi mi artırıyor, yoksa tükenmişliği mi?
“6 Ayda İzin Yok” Demek, “Hiç Dinlenme Yok” Demek Değil
Yıllık izin başka, dinlenme başka. 6 ay dolmadan da çalışan; hafta tatili (7 günlük dönemde en az 24 saat kesintisiz dinlenme), ulusal bayram ve genel tatil günleri ve belirli durumlarda mazeret izinleri kullanabilir. Hafta tatilinin dayanağı açık: Madde 46. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Ulusal bayram ve genel tatillerde çalışılsa da çalışılmasa da ücret düzeni kanunla belirlenmiştir (Madde 47). Bu günlerde çalıştırmanın karşılığı “serbest zaman”a çevrilemez; bu, Yargıtay içtihadıyla da pekişmiştir. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Mazeret izinleri ise 4857’ye eklenen düzenlemelerle; evlilik, ölüm, babalık gibi durumlarda 3-5 gün ücretli izni güvenceye alır. Engelli/süreğen hastalığı olan çocuk için yıllık 10 güne kadar ücretli izin de mümkündür. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Yol İzni ve Yıllık İzin Yönetmeliği’nin Unutulan Maddeleri
Yıllık iznini memleket dışında geçirecek çalışan için talep ve belgelendirme şartıyla 4 güne kadar ücretsiz yol izni verilir. Bu, Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’nden doğrudan gelir ve uygulamada pek çok işyerinde “yokmuş” gibi davranılır. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
Bir Yıl Eşiğinin Karanlık Yüzü: Kısa Süreli İşler, Zincir Sözleşmeler ve Mevsimlik Emek
Kanun ayrıca bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde yıllık izin hükümlerini dışarıda bırakır. Kağıt üzerinde mantıklı gibi dursa da pratikte sezonluk çalışanların kalıcı bir “tatilsiz emek” döngüsüne hapsolmasına yol açar: Ne yıl doluyor, ne de dinlenme hakkı yıllık izin düzeyinde somutlaşıyor. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
Bir diğer sorun: Kısa aralıklarla yapılan zincir sözleşmeler. Aynı işverenle fiilen kesintisiz çalışıp, kağıt üstünde “sık sık başlayan” iş ilişkisinin bir yıllık eşiği suni biçimde geciktirmesi, sağlıklı bir uygulama mı? Provokatif soru: “Esnek istihdam” adıyla işçiyi yıllık izin hakkından mahrum bırakmak hangi çağın İK pratiği?
Karşılaştırmalı Perspektif: Dünyanın Geri Kalanı Ne Yapıyor?
Avrupa Birliği’nin Çalışma Süresi Direktifi (2003/88/EC), üye ülkelerde her çalışan için yılda en az 4 hafta ücretli yıllık izni güvenceye alır; pek çok ülkede bu hak işe girişle birlikte orantısal olarak işlemeye başlar. Türkiye AB üyesi değil; ama bu çıta, “dinlenme”yi lütuf değil hak olarak gören çağdaş standardı gösterir. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
“Bir Yıldan Önce Pro-Rata Yıllık İzin” Neden Tartışılmalı?
- İş sağlığı ve güvenliği: İlk 6–12 ayda öğrenme eğrisi ve stres yüksektir; düzenli dinlenme olmadan hata ve kaza riski artar. Gerçek soru: Hata maliyeti mi yüksek, yoksa kısa bir tatil mi?
- Verimlilik: Tükenmişlik sadece “beyaz yaka” sorunu değil. İmalat hattında da çağrı merkezinde de dinlenmeyen emek, verimsiz emektir.
- Adalet: Kısa süreli işlerde çalışan milyonlar, sistematik olarak yıllık izin dışına itiliyor. Bu, “çalışma hakkı var, dinlenme hakkı yok” demek değil mi?
6 Ay Çalışan İşçinin Fiilen Hangi Hakları Var?
Hafta Tatili ve UBGT
Her 7 günde bir en az 24 saat kesintisiz dinlenme hafta tatilidir (Madde 46). Ulusal bayram/genel tatillerde çalışma ve ücret esasları ise Madde 47’de düzenlenir; bu günlerde yapılan çalışmanın “serbest zaman”a çevrilmesi yasal değildir. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
Mazeret İzinleri
Evlilik ve yakın aile bireylerinin ölümü için 3 gün, babalık izni için 5 gün ücretli izin; engelli/süreğen hastalığı olan çocuk için yıllık 10 gün ücretli izin mümkündür. Bu haklar, 6 ay dolmadan da geçerlidir. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
Yıllık İzin Ne Zaman ve Ne Kadar?
1–5 yıl kıdem için asgari 14 gün, 5–15 yıl için 20 gün, 15 yıl ve üzeri için 26 gün yıllık ücretli izin söz konusudur. 18 yaş altı ve 50 yaş üstüne asgari süre daha yüksektir. İzinler bölünebilir; fakat bir parça 10 günden az olamaz. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
“Yıllık İzin Yerine Ücret” Teklifi? Unutun.
Yıllık izin vazgeçilmez bir haktır; işveren “parasını verelim, kullanma” diyemez. Sadece işten ayrılırken kullanılmamış izinlerin ücreti ödenir. :contentReference[oaicite:11]{index=11}
Sonuç: “Bir Yıl” Duvarını Yıkmanın Zamanı Gelmedi mi?
Bir yıl dolmadan yıllık izin hakkı tanımayan sistem, kısa süreli emek piyasasında milyonları dinlenme hakkından mahrum bırakıyor. Oysa dinlenme, lüks değil, işin bizzat şartı. Provokatif kapanış sorusu: Yarın sabah üretim hattına, çocuğunu gece nöbetinden sonra okula yetiştirmeye, çağrı merkezinde üst üste 100. aramaya dönecek o insana “Bir yıl dolunca dinlenirsin” demek, gerçekten modern bir norm mu—yoksa eski çağın kalıntısı mı?
::contentReference[oaicite:12]{index=12}
[1]: https://iskanunu.com/portal/wp-content/uploads/2012/01/4857-sayili-is-kanunu-guncel-tam-metin-2014.pdf?utm_source=chatgpt.com “Güncel 4857 – İŞ KANUNU”